Maand van de filosofie #1. 'Ik stuntel dus ik ben' (Merel Aalders)

Ik studeer filosofie, maar er was ook een tijd waarin ik dat nog niet deed, en ik mijn kennis erover via andere wegen moest verzamelen. Als ik toen had geweten hoe fijn een podcast kan zijn…! Inmiddels ben ik daar gelukkig achter, en voor de (toekomstige) filosofieliefhebber zal ik er vier op een rijtje zetten die mij in ieder geval erg enthousiast maken: Felix&Sofie, Kluwen, Philosophize this! enThe Partially Examined life.

Door Merel Aalders

Onzin over niks
Het luisteren van een filosofische podcast is de uitgelezen manier om te ontdekken hoe leuk, maar ook hoe nuttig filosofie is. Vooral dat laatste lijkt soms een beetje aan mensen voorbij te gaan. Ook ik wist in eerste instantie nooit precies wat filosofie inhield, en toen ik dat wel begon te ontdekken kwam ik erachter dat eigenlijk bijna niemand het weet. Ineens begon het me op te vallen hoe vaak de toekenning ‘een beetje filosofisch’ voorbijkomt, aan alles dat ook maar een tikkeltje onbegrijpelijk dreigt te worden. Maar ook prijzen mensen zichzelf graag met het zijn van ‘filosofisch ingesteld’, al duidt dat meestal toch juist op een bepaalde stunteligheid met kennis (de uitspraak ‘ik geloof wel dat er méér is’ is denk ik het meest voorkomend bij de zelfverklaard filosoof). Eigenlijk is filosofie voor veel mensen een verzamelnaam voor alles wat net niet tastbaar is, of net niet helemaal ‘echt’ lijkt te zijn. Mijn oom wist het ooit goed samen te vatten, toen ik hem vertelde dat ik filosofie studeerde. Hij zei: ‘Dat is toch onzin verzinnen over niks?’

En dat terwijl filosofie juist overal onder, achter, en doorheen geweven zit, en de basis voor zoveel vanzelfsprekend lijkende dingen vormt. Dat we uitspraken kunnen doen over hoe onze hersenen werken, bijvoorbeeld; hoe politiek bedreven moet worden, of wat we van technologie kunnen verwachten. Niets om je heen zou bestaan of begrijpelijk zijn als er niet op een zeker moment over gefilosofeerd was.
 

De wereld van Sofie
Ikzelf raakte verknocht aan filosofie nadat ik De wereld van Sofie van Jostein Gaarder las. Dat is trouwens een boek dat ik echt iedereen aanraad. Het is eigenlijk geschreven voor kinderen van een jaar of veertien, omdat de schrijver vond dat er niet genoeg boeken over filosofie voor kinderen bestonden. Maar ook (of misschien juist) voor volwassen lezers is het een ontzettend fijn tripje door de geschiedenis van de filosofie. Aan de hand van de kleine, Noorse Sofie en mysterieuze filosoof Alberto Knox kom je te weten wat de filosofie allemaal betekend heeft voor de wereld om je heen.

Het boek werd uitgegeven in 1991, dus op dat punt stopt dan ook de vertelling van de geschiedenis. De grootste gevaren, zo waarschuwt Alberto op het eind, zijn de astrologie en andere soortgelijke, populaire vormen van spiritualiteit. Ondertussen zijn we alweer bijna drie decennia verder en lijkt de astrologie-hype toch vooral aan de jaren negentig (die vaak als wat oppervlakkig of naïef worden gezien) te kunnen worden toegeschreven. Nu, in de ‘hypermoderniteit’, zoals de winnaars van de Socratesbeker onze tijd duiden, zijn we de vraag naar spiritualiteit al voorbij, en beginnen we meer vragen te krijgen over ons eigen, menselijke gestuntel.

Misschien zijn we erachter gekomen dat we onszelf in bepaalde opzichten een beetje overschat hebben. Zo las ik deze week een artikel over de resultaten van het onderzoek naar de psychiatrische kliniek waar Michael P., de moordenaar van Anne Faber, behandeld werd. Dit onderzoek legde een grens van het menselijk kunnen bloot: we kunnen nu eenmaal, als het erop aankomt, niet in elkaars hoofd kijken. De psychiatrie is tot op zekere hoogte mensenwerk, en dus feilbaar. Een inzicht dat exemplarisch is voor veel andere recente ‘ontdekkingen’ van feilbaarheid, waar we op een pijnlijke manier achter zijn gekomen. Dat dat prachtige systeem dat we bedachten, de democratie, ons alleen maar steeds verder uit elkaar lijkt te drijven, bijvoorbeeld. Dat al die geweldige technologische vernuftigheden die we ontwikkelden ons ook zomaar kunnen laten zitten, wanneer vliegtuigen neerstorten omdat er een software-update moet worden uitgevoerd. Of een voorbeeld dichterbij: dat zelfs het Boekenweekgeschenk nog niet bestand is tegen dt-fouten.

De wereld van Sofie eindigt in het ‘nu’ van de jaren negentig, op dat moment in zekere zin het hoogtepunt van menselijke kennis en kunde. De mens is van hele kleine vragen (‘Wie ben ik?’) bij hele grote aanbeland: bij het gigantische heelal dat ons omvat. De vraag die Sofie en Alberto nog stellen, is of dat heelal nu blijft uitdijen of dat het weer zal krimpen. Die vraag kan de hypermoderne mens misschien beter op zichzelf betrekken. Blijven we eindeloos groeien, of lopen we uiteindelijk toch tegen onoverkomelijke gebreken aan?
 

Podcasts
Het boek van Jostein Gaarder is ontzettend dik, zo’n 560 pagina’s maar liefst, en de meeste mensen waarbij ik het in de kast heb zien staan waren er dan ook ‘nog niet aan toegekomen’. Gelukkig zijn er ook andere manieren om een beetje filosofie op te doen. En ja, ik heb het natuurlijk over filosofische podcasts. Zelf ontdekte ik een tijdje geleden de podcast als ideale opvulling van het vreugdeloze uur aan het einde van de week waarin ik de berg afwas in mijn keuken onder handen neem, maar mocht je een minder studentikoos leven leiden en gewoon over een afwasmachine beschikken kun je podcasts natuurlijk ook lekker luisteren tijdens de ochtendspits in je auto of in de trein, of tijdens het strijken, het uitlaten van je hond, of in bad. In ieder geval een moment waarop je even kunt reflecteren op je eigen, al te menselijke gestuntel, om het beter te begrijpen, en waarna je er weer tegenaan kunt.  

Hier zijn er in ieder geval vier die ik zelf leuk vind – twee laagdrempelige, Engelstalige podcasts die al erg populair zijn gebleken en twee Nederlandstalige met wat meer edge.
 

Nederlandstalig:

Felix & Sofie

De Felix & Sofie Podcast is gebaseerd op het gelijknamige podium voor inhoudelijke filosofie dat georganiseerd wordt in Amsterdam door stichting An Sich. De podcasts zijn hier opgenomen, of blikken op toekomstige avonden vooruit. Elke dinsdag van de maand komen ze met een nieuw prikkelend en diepgaand thema. Voor iedereen die ‘een beetje filosofisch ingesteld’ is en wil ontdekken wat dat eigenlijk betekent.
 

Kluwen

Kluwen is een filosofische podcast die op allerlei manieren ingaat op het gestuntel van de mensheid. Een podcast die graaft van verwarring naar verwondering en terug, met een mix van persoonlijke verhalen en filosofische argumentatie.  Productie, interviews, muziek en geluid door Martha Claeys en Lotte Spreeuwenberg. 
 

Engelstalig:

Philosophize this!

Geschikt voor beginners, vooral als je de volgorde van de podcasts die ik hier beschrijf aanhoudt. Je hoeft absoluut niet afgestudeerd te zijn in filosofie om deze podcast te kunnen volgen. In chronologische volgorde volgen deze podcasts de denkers en ideeën die de wereld zoals we haar kennen gevormd hebben, opgedeeld in hapklare brokken. De achteroverleun-versie van het lezen van De wereld van Sofie dus eigenlijk.
 

The Partially Examined Life

The Partially examined life is een filosofische podcast door Mark Linsenmayer, Seth Paskin en Wes Alwan, drie mannen die van de filosofie eigenlijk hun vaste beroep hadden willen maken, maar dat toen toch maar niet gedaan hebben. In iedere aflevering praten ze over een korte filosofische tekst, en proberen daarbij net zo goed luchtigheid als inzicht na te streven. Je hoeft helemaal niks van filosofie te weten en al helemaal niet zelf de teksten gelezen te hebben om het toch te kunnen volgen en van de discussie te kunnen genieten.
 

Mocht je na het beluisteren van een van deze podcasts nou echt de smaak te pakken krijgen, is er op het internet gelukkig nog veel meer te vinden. Onder andere Soundcloud, Spotify, iTunes, Stitcher en podcastluisteren.nl staan er vol mee. De ideale life hack, wat mij betreft, om de wereld om je heen beter te leren begrijpen op het moment dat je niet aan dikke boeken toekomt.

Merel Aalders studeert filosofie en literatuurwetenschap aan de Universiteit van Amsterdam en loopt stage bij uitgeverij Lebowski.